Mekanda Adalet Derneği (MAD), Maltepe Belediyesi işbirliğiyle Maltepe’nin dört mahallesinde “Termal Yürüyüşler” düzenledi.
Yürüyülerin gerçekleştiği araştırma projesi, Avrupa Birliği tarafından “Sivil Katılım Hibe Programı” kapsamında destekleniyor. Projenin amacı, artan sıcaklıkların kentteki etkilerini hem bilimsel ölçümlerle hem de yurttaşların deneyimleriyle görünür kılmak. Çalışma, halkın bizzat veri toplama sürecine dahil olduğu bir yurttaş bilimi yaklaşımıyla yürütülüyor.
Ben de bu yürüyüşlerden birine, Küçükyalı rotasına katıldım. Yürüyüş, Küçükyalı Metro çıkışından başlayıp Fatih Tarakçı Parkı ve İdealtepe 50. Yıl Korusu üzerinden sahile kadar devam etti. Yol boyunca üç noktada durarak sıcaklık ve nem ölçümleri yaptık, anketler doldurduk.
Amaç; aşırı sıcakların yarattığı fiziksel rahatsızlıkları ve termal stresi ölçmek ve mahalle ölçeğinde haritalamak. 28 Haziran 2025’te gerçekleşen yürüyüş, İstanbul’u etkileyen bir sıcak dalgasının son gününe denk geldi. MAD’dan Çevre Adaleti Programı Uzmanı Yağız Eren Abanus’a göre bu durum hem zorlu hem de önemli gözlemler için fırsat sundu.
İklim krizi, sıcak dalgaları ve dayanıklılık
Abanus, projenin temel amacını şöyle açıklıyor:
“Odak noktamız, iklim kriziyle bağlantılı olarak artan sıcak dalgaları. Sıcak dalgası, en az 72 saat boyunca mevsim normallerinin 3-5 °C üzerinde seyreden sıcaklıklar olarak tanımlanıyor. 2000-2019 yılları arasında dünyada her yıl yaklaşık 489 bin ölüm, sıcak dalgalarına bağlanıyor. 2022’de yalnızca Avrupa’da 60 binden fazla insan aşırı sıcaklar nedeniyle hayatını kaybetti.
Bu proje ile özellikle yaşlılar, kadınlar, çocuklar, açık havada çalışanlar ve kronik hastalığı olan grupların sıcak dalgalarına karşı daha dayanıklı hâle gelmesini hedefliyoruz. Aynı zamanda yerel yönetimlerin hazırlık, müdahale ve iyileştirme kapasitelerini güçlendirmek istiyoruz.”
Proje Ocak 2025’te başladı ve yıl sonunda tamamlanması planlanıyor.
Kimler katıldı?
Küçükyalı grubunda MAD ekibi, İstanbul Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama bölümü öğrencilerini de içeren mahalle sakinleri, çeşitli üniversitelerden yüksek lisans öğrencileri, Maltepe Belediyesi çalışanları ve Rotterdam Erasmus Üniversitesi’nden misafir araştırmacılar yer aldı.
Fındıklı grubunda Fındıklı mahalle muhtarı da çalışmaya katıldı.
Projede iki ana topluluk oluşturuldu:
Kolaylaştırıcı topluluk, proje tasarımı ve yürütmesine aktif katkı sunan, çoğunluğu üniversite ve üstü seviyede öğrencilerden oluşan ekip.
Katılımcı araştırmacı topluluk, veri üretim sürecine gözlem ve deneyimleriyle katkıda bulunan, Maltepe’de yaşayan, çalışan, okuyan kadınlar, ebeveynler ve 50 yaş üstü yurttaşlardan oluşuyor.
Abanus, genel geri bildirimlerin çok olumlu olduğunu söylüyor:
“Yürüyüş yöntemi, hem kenti hem de kentsel altyapı sorunlarını daha görünür kılıyor. Yurttaşların aşırı sıcaklar ve yaşadıkları çevreye dair politikalara katılımını güçlendirecek araçlara ihtiyaç duyulduğu net bir şekilde ortaya çıktı. Katılımcılardan sabah yürüyüşlerinin yorucu olduğuna dair yorumlar da geldi. Aslında sıcak dalgası olmayan bir gün planlamıştık ama hava tahminleri beklendiği gibi gitmedi ve yürüyüşümüz sıcak dalgasının son gününe denk geldi.”
Katılımcıların gözünden
Küçükyalı sakini Levent Civil:
“İklim adaleti ve kentsel dönüşüm konularına ilgim var. Yaz aylarında sıcaklar yüzünden zorlanıyorum. Belediyenin halkla birlikte veri toplaması hem sosyalleşme hem de bilime katkı açısından çok anlamlı.”
Fikirtepe rotasına katılan Enes Kablan ise şunları söylüyor:
“Termal stresin ne demek olduğunu sahada deneyimlemek çok öğretici oldu. Çözüm yollarını halkla birlikte tartışmak ve alternatif bir kent hayal etmek çok değerliydi.”
İlk bulgular
Küçükyalı rotasında, E-5 (D100 karayolu) [1]çevresinin kuzey mahallelere göre daha sıcak olduğu tespit edildi. 50. Yıl Parkı, gölgeleme ve esinti sayesinde serinletici bir etki yaratırken, çocuk parklarında çardak ve gölgeliklerin eksikliği dikkat çekti.
Diğer mahallelerde de benzer sorunlar öne çıktı:
- Zümrütevler: Bitişik nizam yapılaşma ve yetersiz yeşil alanlar nedeniyle artan sıcaklık.
- Fındıklı: Dar kaldırımlar, gölgelik eksikliği ve korunaksız otobüs durakları.
- Altayçeşme: Kentsel dönüşüm sonrası yaya yollarının yetersizliği ve eski ağaç dokusunun kaybı.
Gölge ve yeşil alan eksikliği tüm mahallelerde ortak bir sorun olarak ortaya çıktı.
Veri toplama yöntemi
Katılımcılar her 100 metrede bir sıcaklık ve nem ölçümü yaptı, belirli duraklarda anketler doldurdu ve termal kamera ile çevrenin ısı haritalarını oluşturdu. Böylece hem bilimsel veri toplandı hem de kent sakinlerinin mekânla ilgili farkındalığı güçlendirildi.
Neden Maltepe?
Abanus, Maltepe’nin seçilme nedenini şöyle açıklıyor:
“Maltepe Belediyesi’nin sivil toplumla işbirliğine açık ve katılımcı yaklaşımı bizim için çok değerliydi. Ayrıca Maltepe, hem sosyoekonomik hem coğrafi açıdan büyük bir çeşitlilik sunuyor. Görece varsıl mahallelerin yanı sıra, kentsel dönüşüm riski altındaki gecekondu bölgeleri de mevcut. Projeyi gelecekte diğer ilçelere ve şehirlere yaymayı hedefliyoruz. Sonbaharda civar belediyelerle toplantılar düzenleyeceğiz ve proje çıktıları üzerine kamusal bir etkinlik yapmayı planlıyoruz.”
Yürüyüşlerin devamı
MAD, yaz boyunca yeni rotalarda yürüyüşler düzenlemeye devam edecek. Çoğu Maltepe’de gerçekleşecek olsa da, önümüzdeki dönemde farklı ilçelere de yayılması planlanıyor.
Detaylı bilgi almak isteyenler [email protected] adresinden ulaşabilir.
Yurttaş bilimi: “Nothing about us, without us!” [2],
MAD yurttaş bilimini sadece katılımcı bir veri üretim yöntemi olarak değil, aynı zamanda kent sakinlerini kendi yaşam alanları üzerinde söz sahibi kılan bir araç olarak görüyor. Böylece hem veriler toplanıyor hem de tabandan politika talepleri güçleniyor.
Gelecek ve yayınlanacak veriler
Abanus, farklı mahallelerde eş zamanlı yürüyüşlerde ölçülen sıcaklık ve nem farklarının çarpıcı boyutlarda olduğunu vurguluyor. E-5’in altındaki (D100 Karayolu) mahalleler, yüksek mahallelere göre ortalama 3-4 derece daha sıcak çıktı. Yüksek mahallelerde ise gölgelik ve park eksikliği dikkat çekiyor. Ayrıca kentsel dönüşümle birlikte eski ağaç dokusunun kaybı, sıcak hava dalgalarına karşı direnci daha da zayıflatıyor.
Toplanan veriler analiz edildikten sonra golgeleringucu.org adresinde haritalar, raporlar ve termal görüntülerle paylaşılacak. Güncel gelişmeler için Mekanda Adalet Derneği’nin sosyal medya hesapları da takip edilebilir.
[1] Asya yakasında oturan kişiler D-100 Karayolundan bahsederken E-5 diye bahsederler.
[2] “Biz olmadan, bizim hakkımızda hiçbir şey.”
(EÖ/HA)